NOT: Bu yazı ilk olarak 21 Şubat 2001 yılında Borsada Ekonometrik Analiz adlı sitemde yayınlanmıştır.
Ozet: Bu yazida yatrimcilar arasindaki genellikle kabul goren bir goruse yer verilecektir. Niye butun umutlar yokolmusken ve kimse borsa ile ilgilenmezken, borsa birden yukselmeye baslar? Ya da niye ekonomi yazarlarinin dediklerinin tam tersi olur? Bu sorulara Turkiye gerceklerini dusunurek bazi cevaplar verilebilir. Ama benzeri durumlar Amerika ve diger ulkelerde de gecerlidir. Nasil bir aciklama yapilabilir? Bu aciklama ne derece dogrulanabilir?
Genel bir gorus vardir: Borsada eger herkes ayi piyasasinin hakim oldugunu dusunuyorsa, yani herkes kotumserse, yukselis yakindir. Bu gorusu borsayla yakindan ilgilenenler iyi bilirler. Su ana kadar ki IMKB'nin kisa tarihinde uzun dususlerden sonra ve uzun suren yatay piyasalardan sonra pek cok kisinin "artik yeter" dedigi ve belki de piyasadan ciktigi zamanlarin ertesinde once yavas sonra hizli yukselisler yasanmistir.
Bunu gormek icin baska bir yolda ekonomi basinini izlemektir. Herkesin dusecek dedigi zamanlarda borsanin yukselise basladigi ve yukselisin sonlarina dogru herkes yukselecek derken de dususe basladigi cok soylenir. Turkiye gibi gelismekte olan bir piyasada bu tip haberlerin kucuk yatirimcilarin ellinden ucuza mal kapatmak isteyen manipulatorler tarafindan cikartildigi da cokca soylenir. Bence bu uzerinde durulacak kadar ciddi bir konudur. Fakat isin bir de baska bir boyutu var. Turkiye'den cok daha gelismis ve kontrol altinda olan Amerika'da da ayni seyler soylenmektedir. Yani bazi yatirimcilar arasinda genel bir kani vardir: "Eger herkes dusecek derse borsa yukseliyor, yukselecek derse borsa dusuyor" diye. Amerika'da bu tip hareketlerin, Turkiye'de oldugu gibi kontrolsuz ve derinliksiz piyasadan olmadigi kesindir. O zaman nedir bu dusuncenin altinda yatan? Ve belki daha onemlisi gercekten boyle bir iliski var midir?
Boyle bir iliskinin oldugunu savunan bir kesim vardir. Ornek olarak Greg Ip, Wall Street Journal'da 13 Nisan 1998'de bir yazisinda bunu dile getirir. Bunlara gore yatirimcilarin cogu ayi piyasasinin hakim oldugunu dusunuyorsa, fiyatlarin az bir miktar dahi yukselmesi bu insanlarin zaman icinde boga piyasasinin hakim olacagini dusunmesine neden olmaktadir. Bu sekilde once ayi piyasasinin gecerli oldugunu dusunup, daha sonra boga piyasasinin gecerli oldugunu dusunenler, daha once ellerinde senet olmadigi icin, alis yapmaktadirlar ve fiyatlari yukseltmektedirler. Yani fiyatlarin yukselmesinin nedeni, ayilarin zaman icinde bogalasmasidir. Bu mantikla da ayilasacak boga kalmadigi zamanda da yani herkes fiyatlarin yukselecegini dusundugu zamanda da alim yaparak fiyatlarin yukselmesine neden olacak bogalasan ayilar piyasada kalmadigi icin fiyatlar dusmeye baslayacaktir. Bu sefer yon tersine donecektir. Fiyatlarin az bir miktar asagi gitmesi, ellerinde kagit tutan bogalarin ayilasmasina neden olacaktir ve satis yapacaklardir. Ve piyasa dusmeye devam edecektir, ta ki piyasada yatirimcilarin cogunlugu dususun hakim olacagini dusunene kadar. Kendi icinde ilginc bir mantik bu. Degisik yerlerde de savulmaktadir.
Daha ilginci, piyasadaki ayi ve boga sayisinin oranina gore bir indeks bile vardir.
Boga Endeksi=Iyimserlik endeksi==Boga sayisi/(Boga sayisi+Ayi sayisi) (Bullish sentiment index)
seklindedir. Ve duzenli olarak hesaplanmaktadir. Goruse gore, eger Boga indeksi %50 nin cok uzerlerinde ise, yani cogunluik piyasanin yukselecegine inaniyorsa dusus beklenmesi, altinda ise yukselis beklenmesi gerekir. Fisher and Statman (1999) "The sentiment of investors, large and small" adli calismalarinda Wall Street'de calisanlarin ve kucuk yatirimcilarin tahminlerinin tam tersinin tuttugunu bulmuslardir. Ote yandan ekonomi yazarlari icin istatiksel olarak anlamli bir bulguya rastlamamislardir.
Yani ekonomi yazarlarinin verdigi bilgiler tam anlamiyla yararsizken, piyasadaki oyuncularin tahminlerinin tam tersine gore pozisyon alan yatirimcilarin karli cikma olasiligi vardir.
Shefrin (2000) ise, bu dusuncenin bir yanilsama oldabilecegini iddia eder. Ilginc bir sekilde, en buyuk dayanaklarindan bir tanesi yine Statman'inin 1988'de yayinladigi baska bir maklalesidir. O'na gore, yatirimcilar neden sonuc iliskisini kurarken, yalnizcakendilerini hakli bulacak ornekler uzerinde dururlar ve tersi ornekleri hesaba katmazlar. Ornek olarak, belli tarihlerde boga indeksi yuksekken dusus gerceklestiyse, insanlar hemen sonuca variyorlar ve "boga indeksi yuksekse dusus olur" demekte ve "boga indeksi yuksekken olan yukselisleri" goz ardi etmektedirler.
Sonuc olarak cogumuz piyasa yukselecek diye dusundugunde piyasanin niye dustugunu aciklamak icin kullanilan bir mantik vardir. Bu mantik bence ilginctir ve bazi calismalarda da dogrulanmistir.
Peki Turkiye icin durum nedir?
Malesef, benim bildigim kadariyla, Turkiye icin Amerika'da hesaplandigi sekilde bir indeks olmadigi icin (eger boyle bir indeksten haberdarsaniz lutfen bana e-mail ile bildirin) burada Turkiye icin bir calisma yapamadim. Fakat sunu rahatlikla belirtebilirim ki, Turkiye'de pek cok yatirimci, borsa basininda cikan haberlere pek itibar etmemektedir, en azindan bu uzun sure borsada yatirim yapan ve borsa basinini uzun sure izleyen yatirimcilar icin boyledir. Benzeri sekilde genel kani, benim bildigim kadariyla, herkesin dusecek dedigi zaman olusan supriz yukselislerin varligidir.
Ya ben?
Web sitemde yazmis oldugum yazilarda hemen hemen her zaman oldukca objectif sekilde olaylara yaklasmistim. Genellikle kendi yatirim felsefemi ve dusuncelerimden hic bahsetmedim. Ama sanirim bu konu da biraz bunu bozacagim ve kendi yaklasimimdan kisaca bahsedecegim.
Ben kisisel olarak 1994 senesinden beri borsa basininda yazilanlari pek ciddiye almamaktayim ve genellikle okumamayi ve izlememeyi tercih etmekteyim. Bunun nedeni onlarin kasitli olarak yanlis bilgi verdigini dusundugumden degil ve fakat cogunun borsa hakkindaki bilgilerinin benden cok olmadigini bildigimden dolayidir. Sonucta hic kimsenin elinde sihirli degnek yok ve borsada para kazanmayi saglayacak para makinasi da icat edilecek degil. Buna gercekten inanmak borsa basinin dustukleri hatalari daha kolay gorebilmeyi saglayacaktir.
Ote yandan araci kurumlarin yaptiklari kar tahminleri ve benzer diger analizlerin de borsamizda pek calismadigi kisisel olarak gozlemimdir. Fakat bu bir yanilsama midir yoksa gercekten boyle bir iliski var midir? Iste buna cevap vermek icin elimdeki datalar yeterli degildir.
Referanslar:
- Ip, Greg "The Final bears may be giving up: Bull's victory prompts fears" Wall Street Journal, 13 Nisan 1998
- Fisher and Statman, "The sentiment of Investors, large and small", Working Paper, 1999
- Shefrin, Beyond greed and Fear, 2000
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder