Bu calisma bana gelen e-mailler ve ziyaretci defterinde yazilan bazi yazilar sonucunda Denge kur 1 adli calismaya ek olarak hazirlanmistir.
Denge Kur 1 adli calismada satin alma gucu paritesi (SGP) incelenmis ve SGP ye gore olasi denge kurlarin degerleri verilmisti. Calismanin sonunda da 1990 oncesi veya 1994 yilina gore hazirlanan denge kur degerlerinin uzun vade denge kuru olarak kabul edilebilecegi ifade edilmisti. Calisma 22 Subat 2001 tarihinde yapildigindan Subat enflasyonu hesaba katilamamisti. Calismanin sonunda ise asagidaki sekilde bir sonuc yazilmisti:
Tablolara bakildiginda genel olarak denebilir ki, SGP'ye gore denge doviz kurunun 1,000,000TL veya 900,000TL lerde olmamasi lazim. Tam olarak ne olacagini soylemek tabii ki mumkun degil. Cunku eger SGP calisiyor olsa bile su anda kriz donemindeyiz ve kriz donemlerinde denge kurdan oldukca fazla uzaklasilabilir. Ama sunu soyleyebiliriz, SGP'ye gore denge kurun 800,000 TL.ye yakin veya altinda bir degerde gerceklesmesi gerekmektedir. Mesela 1984 yili referans alindigi zaman 767 bin civarlarinda ve 1994 referans alindiginda ise 765 bin civarlari, zaman icinde olusacak degerler olarak dusunulebilir. Tabii sunu da hatirlamak gerekir, eger piyasa bu denge degerlere onumuzde 1-2 ay icinde gelecek ise, bu surede cikan enflasyon rakamlarinin da dikkate alinmasi gerekir.
Kaldi ki, yukaridaki testlerde de belirtildigi gibi, soklarin yokolma suresi ortalama olarak 1.5 yil almaktadir. Bu nedenden dolayi denge kuru tam olarak belirleyebilsek dahi, bunun ne zaman gerceklesecegini bulmak ayri bir caba gerektiriyor.
Iki noktaya dikkat cekmek istiyorum: Ilk olarak denge kurun gerceklesmesinin uzunca bir zaman alabilecegi ( hesaplarima gore tam olarak 16 aya kadar uzayabilir). Ikinci olarak da denge kurun sabit olmamasi ve surekli olarak yeni aciklanan enflasyon oranlariyla degismesi. Yani SGP'ye elde edilen denge kurlar yeni aciklanan enflasyon oranlarilarina gore surekli degismektedir. Eger Turkiye'deki enflasyon oranlari dusuk seyretseydi bu cok buyuk bir fark yapamazdi ama onumuzdeki bir kac boyunca enflasyonunun cok yuksek cikmasi bekleniyor bu yuzden 1. calismada ongorulen olasi denge kur degerlerine yeni enflasyon farklarinin ilave edilmesi gerekir. Aslinda bu hesap oldukca kolay bir carpma hesabi ama sanirim ihmal ediliyor.
Ornek olarak ilk calismadaki denge kur olarak 767.000 TL alinirsa ve onumuzde aciklanmasi beklenen degisik enflayon oranlarinin gore onumuzdeki aylarda denge kurlarin asagidaki sekilde olmasi gerekir.
| Onumuzdeki Aylardaki Muhtemel Enflasyon Oranlari | ||||
| %10 | %20 | %30 | %50 | |
| Olasi Denge Kur | 844.000 | 920.000 | 997.000 | 1.151.000 |
Mesela Subat- Aralik 2001 enflasyon orani %50 civarinda olusursa ve bu donemdeki Amerikadaki enflasyon orani cok dusuk cikarsa, Aralik sonu 1.000.000 TL nin uzerinde bir deger denge kur olur.
Fakat bu yazilanlar SGP'ye gore hesaplanan kurlardir. Bunlarin kisa vadede tutmasini beklemek pek dogru olmaz. Hatta uzun vade hesaplarinda da e-mail atip beni uyaran Sayin Mustafa Ata'nin belirttigi gibi dis ticaretimize gore agirlikliklandirilmis bir doviz sepetinin kullanilmasi daha uygun olur. Fakat yine de burada verilen denge kurlarin uzun vadede genel bir fikir verecegini dusunuyorum.
Ilk yazimda SGP ye gore hesaplanan denge kurlarin cok fazla elestiri aldigini belirtmistim. Bunun bir nedeni doviz piyasalarinda bir gunluk islem hacminin miktarina bakildiginda, bu islemlerin temel gudusunun "dis ticaret" olmadiginin anlasilmasidir. Doviz piyasalarinda yapilan islemlerin neredeyse tamami, yatirimcilarin paritelerdeki degisimlerden kar etmek amaciyla yaptigi islemlerdir. Ote yandan SGP ise bu islemleri tamamen goz oardi etmektedir. Yani kisa vadede doviz piyasasinda olusan fiyatlar tamamen yatirimcilarin "beklentileri" ile iliskilidir. Bu nedenden dolayi da 1980 sonrasinda pek cok akademik calismada "doviz kuruna varlik fiyatlandirmasi yaklasimlari" (asset-pricing) izlenmektedir. Ne var ki, bu anlatilarin yani sira, bilindigi uzere Turkiye su anda cok ciddi bir krizdedir. Bankalarin doviz taleplerine gore degisen sekilde, kurlar denge degerlerinden cok ciddi sekilde uzaklasmaktadir.
Serbest piyasanin hakim oldugu ortamlarda her malin fiyati, arz ve talep ile belirlenir. Bankacilik sektorunden acik pozisyonlar ve bunun korkusu ve halkin beklentileri yonunde dovize gelen talep, dis ticaretimizden kaynaklanan gereceklerle olusacak arz/talep dengesinden cok uzakta olusmaktadir.
Sonuc:
Bugun (15 Mart 2001) aciklanan TCMB USD kuru 1.007.034-1.011.891 dir. Bu kur Mart sonu beklenen enflasyon oranlari dusunulerek (%10 civari olarak kabul edersek) hesaplanan denge kura gore (850 bin TL civarlari), cok yuksektir. Ama aradaki farkin bize soyledigi sey kurun kisa surede 850 bin TL. civarlarina gelecegi degildir!
Aradaki farkin bize soyledigi sey, onumuzdeki aylarda enflasyondaki artisin, bu kurun artisindan daha yuksek olmasinin beklenmesidir. Yani mesela Nisan ayi enflasyon %8 cikarken, SGPye goe ayni ay icin kurdaki artis oraninin %8 den az olmasinin (veya negatif olmasinin) beklemek dogru olabilir. (Tabii ki tek bir ay yerine 3 aylik olarak dusunmek daha dogru olur.) Kur ile enflasyon arasindaki bu farklarin zaman icinde azalmasini beklemek ve baska bir kriz (yeni bir sok) olmazsa 22 Subat 2001 tarihinden olusan sokun etkisinin cogunun 1 - 1.5 sene icinde yok olmasini beklemek gerekir. Kisaca olaya, doviz kuru su deger olacak seklinde bakmak yerine, enflasyon bu ciktiysa, kur daki artisin bu olmasi gerekir seklinde bakmanin daha dogru oldugunu dusunuyorum.
Sanirim SGP kullanilarak yapilan degerlendirimeler bize bundan fazla bir bilgi saglamamaktadir. Hatta burada yazilanlar bile tartisme konusu olabilir.
Doviz kurundaki degisimleri kisa vadede (1 - 3 aylik) inceleyip bazi sonuclar elde edebilmeyi cok isterim. Aklimda bazi dusunceler var ama bunlari test edecek ve uzerinde harcayacak zamanim su anda yok.
Konu hakkinda dusuncelerinizi, onerilerinizi bana e-mail atarak bildirirseniz sevinirim.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder